Ιστορία του χωριού Ανώγυρα
μια ιστορία πολλών αιώνων
Η Ανώγυρα είναι ένα χωριό της επαρχίας Λεμεσού. Απέχει από την πόλη της Λεμεσού 45 χιλιόμετρα περίπου και βρίσκεται σε μια όμορφη τοποθεσία κατάφυτη από χαρουπιές, αμυγδαλιές και αμπέλια.
Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ετυμολογία του ονόματος του χωριού. Σύμφωνα με μια από αυτές, το όνομα Ανώγυρα προκύπτει από το «Άνω Γύροι». Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, το σημερινό χωριό αποτελούσε το πάνω μέρος ενός χωριού που ονομάζονταν «Γύροι» και το οποίο βρισκόταν νοτιότερα της σημερινής θέσης του χωριού.Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, η ονομασία προέρχεται από το φυτό «ανάγυρις», ένα φυτό που απαντάταιακόμη και σήμερασε διάφορα σημεία του χωριού. Άλλη εκδοχή, υποστηρίζει ότι το χωριό πήρε το όνομά του από τα «Άνω Ιερά», δηλαδή από ιερά που υπήρχαν στην περιοχή του σημερινού χωριού. Τέλος, σύμφωνα με τον Αντώνη Παπαγεωργίου στο βιβλίο του «Ετυμολογικά Περί Κύπρου», το όνομα Ανώγυρα πιθανότατα να προέρχεται από τη λέξη «ονόγυρος», δηλαδή το γαϊδουράγκαθο. Μια άποψη θέλει το χωριό να ανάγεται στα Νεολιθικά χρόνια. Πάντως η Ανώγυρα περιλαμβάνεται σε περιγραφή της ρωμαϊκήςεποχής. Στην εν λόγω περιγραφή, το χωριό αναφέρεται ως Ονόγυρα, ενώ σε παλιούς χάρτες σημειώνεται ως Onoira. Αυτές οι αναφορές επιβεβαιώνουνκαι την εκδοχή που θέλει το όνομα του χωριού να προήλθε από το «ονόγυρος», που αναφέραμε πιο πάνω. Ο Μας Λατρί στον κατάλογό του με τα φέουδα της Φραγκοκρατίας σημειώνει το χωριό ως Anoghira, Anoiraκαι LaNoyere.
Ο Νέαρχος Κληρίδης στο βιβλίο του «Χωριά και Πολιτείες της Κύπρου» αναφέρει ότι στο χωριό κατοικούσε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας ένας φεουδάρχης, ο οποίος είχεεκείτην έπαυλή του. Διασώζει, επίσης, και μια τοπική παράδοση σύμφωνα με την οποία στο χωριό διέμενε η Ρήγαινα, η οποία είχε το σπίτι και το περιβόλι της στην Ανώγυρα. Η Ρήγαινα, λοιπόν, είχε έναν λατρεμένο γιο, τον οποίο έχασε όμως με άδικο τρόπο. Ο νέος αγαπούσε πολύ τα άλογα και την ιππασία. Έτσι, μια μέρα αποφάσισε να περάσει μαζί με το άλογό του πάνω από έναν λάκκο του περιβολιού της μητέρας του. Δεν τα κατάφερεκαι έπεσε μέσα σ’ αυτόν με αποτέλεσμα να βρει το θάνατο. Η Ρήγαινα, απαρηγόρητη, έκλεισε το λάκκο βάζοντας μέσα σ’ αυτόν όλα τα σκεύη του σπιτιού της, χρυσαφένια και ασημένια, και έφυγε από το χωριό, μη μπορώντας να αντέξει την απώλεια του παιδιού της.
Στο κέντρο του χωριούβρίσκουμε την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, κτίσμα του τέλους του 18ουαι. Πρόκειται για πετρόκτιστο ορθογώνιο οικοδόμημα. Πάνω από τη μια είσοδο της εκκλησίας βρίσκεται ένα ηλιακό ρολόι, ενώ στο περιθύρωμα της άλλης εισόδου βρίσκουμε ανάγλυφο διάκοσμο,απομίμηση της γοτθικής αρχιτεκτονικής. Περίφημο είναι το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι της εκκλησίας καθώς και ο γυναικωνίτης. Η εκκλησία γιορτάζει κάθε χρόνο στις 6 Σεπτεμβρίου και στις 8 Νοεμβρίου, ανήμερα της εορτής του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Στην είσοδο του χωριού, σε μια περιοχή κατάφυτη από χαρουπιές, αμπέλια και αμυγδαλιές, ξεπροβάλλουν τα ερείπια του Μοναστηριού του Τίμιου Σταυρού. Το Μοναστήρι κτίστηκε στα θεμέλια ενός υστερορωμαϊκού πρωτοβυζαντινού οικισμού που αναφέρεται στις Πράξεις των Αποστόλων ως χώρα «Ανωγύρων». Από το μοναστήρι σώζεται μια εκκλησία, κτίσμα του 14ουαι., η οποία είναι κτισμένη στον τύπο του μονόκλιτου ναού με τρούλο. Στο εσωτερικό της εκκλησίας σώζονται κατάλοιπα τοιχογραφιών που τοποθετούνται στο 15οαι. και εντάσσονται στην Παλαιολόγεια ζωγραφική. Πολύ πιθανόν, αυτά τα έργα να είχαν ζωγραφιστεί στην Κωνσταντινούπολη και να κατέληξαν στην Κύπρο μετά από την Άλωση της Πόλης το 1453 από τους Τούρκους. Στο μοναστήρι υπήρχαν «Σταυροί» ένας από τους οποίους μεταφέρθηκε σε δύσκολους για το νησί καιρούς στο Μοναστήρι του Ομόδους.
Σύμφωνα με έναν τοπικό θρύλο, στην περιοχή του μοναστηριού υπάρχει υπόγεια σήραγγα στην οποία οι μοναχοί του μοναστηριού φύλαγαν τους θησαυρούς τους. Δεν έχει ακόμα βρεθεί η εν λόγω σήραγγα και άρα δεν έχει επιβεβαιωθεί αρχαιολογικά η ύπαρξή της. Κάθε χρόνο, την 1ηΑυγούστου, γίνεται πανηγύρι στην αυλή του Μοναστηριού. Στην είσοδο του χωριού, στο κοιμητήριο του χωριού, βρίσκουμε την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, κτίσμα του 1909.
Κύρια ασχολία των κατοίκων της Ανώγυρας ήταν η καλλιέργεια τερατσιών, δηλαδή χαρουπιών. Το χωριό ανέκαθεν χαρακτηρίζονταν ως «τερατσοχώρι», καθώς αποτελούσε τον κύριο παραγωγό χαρουπιών. Αποτελεί το μοναδικό χωριό στο οποίο συνεχίζεται η παράδοση της παρασκευής παστελιού, με πολλές οικογένειες να συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται στην παρασκευήτου εύγευστου αυτού γλυκού,ακολουθώντας τον παλιό παραδοσιακό τρόπο που κληρονόμησαν από γενιά σε γενιά. Το παστέλι παρασκευάζεται στην Ανώγυρα από τοΣεπτέμβριο μέχρι και το Μάιο, μήνες κατά τουςοποίουςη θερμοκρασία δεν είναι αρκετά υψηλή και έτσι είναι πιο εύκολο το πλάσιμό του. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρίανα παρακολουθήσει από κοντά τη διαδικασίαπαρασκευής παστελιού και να ταξιδέψει στα χνάρια της πλούσιας παράδοσής μας στο Μουσείο Παστελιούπου υπάρχει στο χωριό, το οποίο δημιουργήθηκε με απώτερο στόχο την παρουσίαση του παραδοσιακού αυτούγλυκού, που φτιάχνεται από το χυμό των χαρουπιών. Το Μουσείο στεγάζεται στο παλιό τουρκοκυπριακό σχολείο του χωριού, το οποίο ανακαινίστηκε το 2000. Κάθε χρόνο, το Σεπτέμβριο, διοργανώνεται στο χωριό το Φεστιβάλ Παστελιού στο οποίο ο επισκέπτης έχει τηνευκαιρία να μάθει για την καλλιέργεια των χαρουπιών, του «μαύρου χρυσού» της Κύπρουκαι την παρασκευή προϊόντων που προέρχονται από αυτό και να γευτεί γνήσιο παστέλι.
Στο χωριό φαίνεται πως ασχολούνταν και με την καλλιέργεια ελιών και την παραγωγή ελαιόλαδου. Ειδικότερα, σύμφωνα με μια οθωμανική καταγραφή του 1572,η Ανώγυρα ανήκε στον καζά Αυδήμου και η παραγωγή ελιάς στο χωριό αποτελούσε το 11% της ολικής φορολογίας. Στο χωριό παρήγαγαν 850 κυπριακά κιλά ελιές το χρόνο.Στο χώρο του Μουσείου Παστελιού βρίσκουμε και ένα παλιό ελαιοτριβείο, το οποίο μάς δίνει αρκετές πληροφορίες για την ενασχόληση των κατοίκων με την ελιά και το ελαιόλαδο.
Το Κοινοτικό Συμβούλιο Ανώγυρας, με πρόεδρο τον κ. Φοίβο Νικολάου, έχοντας επίγνωση τουσοβαρού έργου που έχει αναλάβει, εργάζεται με συνέπεια, για να προβάλειτο όμορφο χωριό της Ανώγυρας και να συμβάλειστη διατήρηση της μακρόχρονης παράδοσής του. Στην Ανώγυρα ο επισκέπτης έχει πολλές επιλογές: πρόκειται για ένα χωριό που είναι ιδανικός προορισμός για αγροτουρισμό. Σε αυτό δραστηριοποιούνται διάφορες επιχειρήσεις όπως παστελλοποιεία, οινοποιείο, ελαιοτριβείο, εργοστάσιο γαλακτοκομικών προϊόντων, ξενώνας, καφενεία κ.ά.
Η Ανώγυρα είναι ένα χωριό με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Είναι ένα χωριό που κρατά ατόφια την παράδοσή του και κατοικείταιαπό φιλόξενους κατοίκους, οι οποίοι είναι περήφανοι γι’ αυτή την παράδοση και τηδιατηρούν ως κόρην οφθαλμού.
Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ετυμολογία του ονόματος του χωριού. Σύμφωνα με μια από αυτές, το όνομα Ανώγυρα προκύπτει από το «Άνω Γύροι». Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, το σημερινό χωριό αποτελούσε το πάνω μέρος ενός χωριού που ονομάζονταν «Γύροι» και το οποίο βρισκόταν νοτιότερα της σημερινής θέσης του χωριού.Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, η ονομασία προέρχεται από το φυτό «ανάγυρις», ένα φυτό που απαντάταιακόμη και σήμερασε διάφορα σημεία του χωριού. Άλλη εκδοχή, υποστηρίζει ότι το χωριό πήρε το όνομά του από τα «Άνω Ιερά», δηλαδή από ιερά που υπήρχαν στην περιοχή του σημερινού χωριού. Τέλος, σύμφωνα με τον Αντώνη Παπαγεωργίου στο βιβλίο του «Ετυμολογικά Περί Κύπρου», το όνομα Ανώγυρα πιθανότατα να προέρχεται από τη λέξη «ονόγυρος», δηλαδή το γαϊδουράγκαθο. Μια άποψη θέλει το χωριό να ανάγεται στα Νεολιθικά χρόνια. Πάντως η Ανώγυρα περιλαμβάνεται σε περιγραφή της ρωμαϊκήςεποχής. Στην εν λόγω περιγραφή, το χωριό αναφέρεται ως Ονόγυρα, ενώ σε παλιούς χάρτες σημειώνεται ως Onoira. Αυτές οι αναφορές επιβεβαιώνουνκαι την εκδοχή που θέλει το όνομα του χωριού να προήλθε από το «ονόγυρος», που αναφέραμε πιο πάνω. Ο Μας Λατρί στον κατάλογό του με τα φέουδα της Φραγκοκρατίας σημειώνει το χωριό ως Anoghira, Anoiraκαι LaNoyere.
Ο Νέαρχος Κληρίδης στο βιβλίο του «Χωριά και Πολιτείες της Κύπρου» αναφέρει ότι στο χωριό κατοικούσε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας ένας φεουδάρχης, ο οποίος είχεεκείτην έπαυλή του. Διασώζει, επίσης, και μια τοπική παράδοση σύμφωνα με την οποία στο χωριό διέμενε η Ρήγαινα, η οποία είχε το σπίτι και το περιβόλι της στην Ανώγυρα. Η Ρήγαινα, λοιπόν, είχε έναν λατρεμένο γιο, τον οποίο έχασε όμως με άδικο τρόπο. Ο νέος αγαπούσε πολύ τα άλογα και την ιππασία. Έτσι, μια μέρα αποφάσισε να περάσει μαζί με το άλογό του πάνω από έναν λάκκο του περιβολιού της μητέρας του. Δεν τα κατάφερεκαι έπεσε μέσα σ’ αυτόν με αποτέλεσμα να βρει το θάνατο. Η Ρήγαινα, απαρηγόρητη, έκλεισε το λάκκο βάζοντας μέσα σ’ αυτόν όλα τα σκεύη του σπιτιού της, χρυσαφένια και ασημένια, και έφυγε από το χωριό, μη μπορώντας να αντέξει την απώλεια του παιδιού της.
Στο κέντρο του χωριούβρίσκουμε την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, κτίσμα του τέλους του 18ουαι. Πρόκειται για πετρόκτιστο ορθογώνιο οικοδόμημα. Πάνω από τη μια είσοδο της εκκλησίας βρίσκεται ένα ηλιακό ρολόι, ενώ στο περιθύρωμα της άλλης εισόδου βρίσκουμε ανάγλυφο διάκοσμο,απομίμηση της γοτθικής αρχιτεκτονικής. Περίφημο είναι το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι της εκκλησίας καθώς και ο γυναικωνίτης. Η εκκλησία γιορτάζει κάθε χρόνο στις 6 Σεπτεμβρίου και στις 8 Νοεμβρίου, ανήμερα της εορτής του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Στην είσοδο του χωριού, σε μια περιοχή κατάφυτη από χαρουπιές, αμπέλια και αμυγδαλιές, ξεπροβάλλουν τα ερείπια του Μοναστηριού του Τίμιου Σταυρού. Το Μοναστήρι κτίστηκε στα θεμέλια ενός υστερορωμαϊκού πρωτοβυζαντινού οικισμού που αναφέρεται στις Πράξεις των Αποστόλων ως χώρα «Ανωγύρων». Από το μοναστήρι σώζεται μια εκκλησία, κτίσμα του 14ουαι., η οποία είναι κτισμένη στον τύπο του μονόκλιτου ναού με τρούλο. Στο εσωτερικό της εκκλησίας σώζονται κατάλοιπα τοιχογραφιών που τοποθετούνται στο 15οαι. και εντάσσονται στην Παλαιολόγεια ζωγραφική. Πολύ πιθανόν, αυτά τα έργα να είχαν ζωγραφιστεί στην Κωνσταντινούπολη και να κατέληξαν στην Κύπρο μετά από την Άλωση της Πόλης το 1453 από τους Τούρκους. Στο μοναστήρι υπήρχαν «Σταυροί» ένας από τους οποίους μεταφέρθηκε σε δύσκολους για το νησί καιρούς στο Μοναστήρι του Ομόδους.
Σύμφωνα με έναν τοπικό θρύλο, στην περιοχή του μοναστηριού υπάρχει υπόγεια σήραγγα στην οποία οι μοναχοί του μοναστηριού φύλαγαν τους θησαυρούς τους. Δεν έχει ακόμα βρεθεί η εν λόγω σήραγγα και άρα δεν έχει επιβεβαιωθεί αρχαιολογικά η ύπαρξή της. Κάθε χρόνο, την 1ηΑυγούστου, γίνεται πανηγύρι στην αυλή του Μοναστηριού. Στην είσοδο του χωριού, στο κοιμητήριο του χωριού, βρίσκουμε την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, κτίσμα του 1909.
Κύρια ασχολία των κατοίκων της Ανώγυρας ήταν η καλλιέργεια τερατσιών, δηλαδή χαρουπιών. Το χωριό ανέκαθεν χαρακτηρίζονταν ως «τερατσοχώρι», καθώς αποτελούσε τον κύριο παραγωγό χαρουπιών. Αποτελεί το μοναδικό χωριό στο οποίο συνεχίζεται η παράδοση της παρασκευής παστελιού, με πολλές οικογένειες να συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται στην παρασκευήτου εύγευστου αυτού γλυκού,ακολουθώντας τον παλιό παραδοσιακό τρόπο που κληρονόμησαν από γενιά σε γενιά. Το παστέλι παρασκευάζεται στην Ανώγυρα από τοΣεπτέμβριο μέχρι και το Μάιο, μήνες κατά τουςοποίουςη θερμοκρασία δεν είναι αρκετά υψηλή και έτσι είναι πιο εύκολο το πλάσιμό του. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρίανα παρακολουθήσει από κοντά τη διαδικασίαπαρασκευής παστελιού και να ταξιδέψει στα χνάρια της πλούσιας παράδοσής μας στο Μουσείο Παστελιούπου υπάρχει στο χωριό, το οποίο δημιουργήθηκε με απώτερο στόχο την παρουσίαση του παραδοσιακού αυτούγλυκού, που φτιάχνεται από το χυμό των χαρουπιών. Το Μουσείο στεγάζεται στο παλιό τουρκοκυπριακό σχολείο του χωριού, το οποίο ανακαινίστηκε το 2000. Κάθε χρόνο, το Σεπτέμβριο, διοργανώνεται στο χωριό το Φεστιβάλ Παστελιού στο οποίο ο επισκέπτης έχει τηνευκαιρία να μάθει για την καλλιέργεια των χαρουπιών, του «μαύρου χρυσού» της Κύπρουκαι την παρασκευή προϊόντων που προέρχονται από αυτό και να γευτεί γνήσιο παστέλι.
Στο χωριό φαίνεται πως ασχολούνταν και με την καλλιέργεια ελιών και την παραγωγή ελαιόλαδου. Ειδικότερα, σύμφωνα με μια οθωμανική καταγραφή του 1572,η Ανώγυρα ανήκε στον καζά Αυδήμου και η παραγωγή ελιάς στο χωριό αποτελούσε το 11% της ολικής φορολογίας. Στο χωριό παρήγαγαν 850 κυπριακά κιλά ελιές το χρόνο.Στο χώρο του Μουσείου Παστελιού βρίσκουμε και ένα παλιό ελαιοτριβείο, το οποίο μάς δίνει αρκετές πληροφορίες για την ενασχόληση των κατοίκων με την ελιά και το ελαιόλαδο.
Το Κοινοτικό Συμβούλιο Ανώγυρας, με πρόεδρο τον κ. Φοίβο Νικολάου, έχοντας επίγνωση τουσοβαρού έργου που έχει αναλάβει, εργάζεται με συνέπεια, για να προβάλειτο όμορφο χωριό της Ανώγυρας και να συμβάλειστη διατήρηση της μακρόχρονης παράδοσής του. Στην Ανώγυρα ο επισκέπτης έχει πολλές επιλογές: πρόκειται για ένα χωριό που είναι ιδανικός προορισμός για αγροτουρισμό. Σε αυτό δραστηριοποιούνται διάφορες επιχειρήσεις όπως παστελλοποιεία, οινοποιείο, ελαιοτριβείο, εργοστάσιο γαλακτοκομικών προϊόντων, ξενώνας, καφενεία κ.ά.
Η Ανώγυρα είναι ένα χωριό με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Είναι ένα χωριό που κρατά ατόφια την παράδοσή του και κατοικείταιαπό φιλόξενους κατοίκους, οι οποίοι είναι περήφανοι γι’ αυτή την παράδοση και τηδιατηρούν ως κόρην οφθαλμού.